Πάλι ηχούν οι σειρήνες, πάλι θα βρεθούμε μπροστά σε ένα δάσος από σταυρούς στα κοιμητήρια, πάλι θα καταδικάσουμε του άφρονες πραξικοπηματίες, πάλι θα δώσουμε όρκους για υπεράσπιση της Δημοκρατίας και πάλι θα ξεχαστούμε μέχρι τον Ιούλη του 2024.
Του Μανώλη Καλατζή
Πέρυσι ήταν 48, του χρόνου 50 και η πληγή ματώνει και θα ματώνει, για ένα έγκλημα το οποίο δεν μπορεί να το συγχωρέσει ο χρόνος. Δεν είναι μόνο η ιστορία, η λήθη, ο κλάδος ελαίας… Είναι αυτό το συρματόπλεγμα, οι άνθρωποι που έφυγαν και η γη που περιμένει να δρασκελίσουν τα λίγα μέτρα του διαχωρισμού οι άνθρωποι που πότισαν το χώμα, με τον ιδρώτα και το αίμα τους, χωρίς ταυτότητες, σφραγίδες, άδειες, ελέγχους και διατυπώσεις.
«Ο Μακάριος είναι νεκρός», «γνώριμη είναι η φωνή που ακούεις». Μέσα σε αυτές τις δύο προτάσεις θα μπορούσε κάποιος να συμπυκνώσει, όλα όσα συνέβησαν εκείνη την 15η Ιουλίου. Δύο προτάσεις, που ταξίδεψαν στον αέρα από τα ερτζιανά κύματα, του χουντοκρατούμενου ΡΙΚ και του ελεύθερου ραδιοφωνικού σταθμού της Πάφου. Ήταν η τεχνολογία της εποχής που είχε τη δική της θέση στην ιστορία.
Φορτισμένο διάγγελμα
«Σήμερον την πρωίαν επενέβη η Εθνική Φρουρά δια να σταματήσει τον αδελφοκτόνον πόλεμον μεταξύ των Ελλήνων. Η Εθνική Φρουρά είναι τη στιγμήν αυτήν κυρία της καταστάσεως. Ο Μακάριος είναι νεκρός». Με αυτή τη λιτή, επαναλαμβανόμενη ανακοίνωση, από τα στούντιο του ραδιοφώνου του ΡΙΚ, οι πραξικοπηματίες έβαζαν με κομπασμό την υπογραφή τους στο έγκλημα. Δεν έκαναν καν προσπάθεια να κρυφτούν. Έδειχναν να είναι περήφανοι γιατί οδηγούσαν την Κύπρο στην καταστροφή. Τους έφτανε να είναι ο Μακάριος νεκρός. Τους ήταν αρκετό να τον βγάλουν από τη μέση και ο «Νικολάκης» να παραδώσει «το κεφάλι του Μούσκου» στον αόρατο δικτάτορα των Αθηνών. Δεν τα κατάφεραν. Αποδείχθηκαν -ευτυχώς- περισσότερο ανίκανοι από όσο φαινόντουσαν. Ο «νεκρός» Μακάριος άκουγε την αναγγελία του θανάτου του κατευθυνόμενος προς την Πάφο. Σε λίγο όλοι θα γνώριζαν πως οι κολονέλοι της χούντας είχαν εξευτελιστεί. Μαζί τους και οι πρόθυμοι «αγωνιστές» της ΕΟΚΑ Β’ που έβαλαν την προδοσία πάνω από την πατρίδα.
«Γελοίον υποκείμενον…»
Λίγη ώρα αργότερα, μια ασθενής φωνή μπερδεμένη στην ομίχλη του βουητού των ραδιοφωνικών κυμάτων, άλλαζε την ζοφερή εικόνα και άνοιγε ένα παράθυρο για να φωτιστεί το σκοτάδι που σκέπασε το νησί πρωί – πρωί, ημέρα Δευτέρα. Ο Μακάριος, έχοντας συντάξει πρόχειρα σε ένα κομμάτι χαρτί ένα κείμενο, κράτησε όρθια την αντίσταση από τη Πάφο. Το χειρόγραφο που σώζεται αποτελεί πλέον ντοκουμέντο, μια ιστορίας της οποίας δεν ξέρουμε το τέλος. Το διάγγελμα του Μακαρίου από τον ελεύθερο ραδιοφωνικό σταθμό της Πάφου, είναι γνωστό στους πάντες. Ωστόσο, ενδιαφέρον παρουσιάζει μια πρόταση που γράφτηκε από το χέρι του Προέδρου και Αρχιεπισκόπου και διαγράφηκε γιατί όπως υποστηρίζουν άνθρωποι που έζησαν δύσκολες ώρες μαζί του, δεν ήθελε να δώσει την εντύπωση ότι προσωποποιεί την ευθύνη και την αποδίδει στη μαριονέτα της χούντας, τον Νίκο Σαμψών.
Λίγο πριν το τέλος του διαγγέλματος, στο χειρόγραφο του Μακαρίου είναι καταγεγραμμένη η πρόταση: «Λυπούμαι που ευρέθη και ένα γελοίον υποκείμενον, ονόματι Σαμψών και η χούντα τον έχρισε Πρόεδρον». Αυτή η πρόταση, σημειώθηκε με αγκύλη πάνω στο γραπτό κείμενο και διαγράφηκε με ένα «Χ», από το χέρι του ίδιου του Μακαρίου. Μπορεί να μην εκφωνήθηκε από ραδιοφώνου, αλλά αποτελεί ιστορικό στοιχείο για την άποψη του Αρχιεπισκόπου ως προς την επιλογή της χούντας, να φυτέψει στον «προεδρικό θώκο» έναν πρόθυμο συνεργάτη της, μειωμένης έως ανύπαρκτης σοβαρότητας.
Περιθώριο μιας ιστορίας
Το χειρόγραφο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, είναι φανερό πως γράφτηκε κάτω από ένταση και πίεση, αφού συντάχθηκε μέσα στην Αρχιεπισκοπή της Πάφου, λίγες μόνο ώρες από την απόπειρα δολοφονίας του στο Προεδρικό Μέγαρο και ενώ οι κάνες των όπλων ακόμα ξεκάπνιζαν. Γράφτηκε σε στιγμές που ο ίδιος ο Μακάριος δεν γνώριζε την έκβαση του πραξικοπήματος, την έκταση της ζημιάς και το μέλλον του ίδιου. Στο πλάι, αριστερά στο κείμενο του διαγγέλματος ο Μακάριος έγραψε: «Είμαι ο ηγέτης σου». Αυτή η φράση διαγράφηκε και αντικαταστάθηκε με τη φράση: «Είμαι εκείνος τον οποίο εσύ εξέλεξες δια να είναι ο ηγέτης σου». Είναι προφανές ότι αυτή η μικρή διόρθωση στόχευε στην υπενθύμιση πως ήταν ο νόμιμος εκλελεγμένος Πρόεδρος και όχι ένας ηγέτης που απονομιμοποιήθηκε από το πραξικόπημα.
Λίγο πιο κάτω, στο περιθώριο του χειρογράφου, προστέθηκε η φράση: «Ενταχθείτε εις τα νόμιμας δυνάμεις του κράτους», καλώντας έτσι τις δυνάμεις που τον υποστήριζαν σε αντίσταση όταν η χούντα δεν είχε εδραιώσει ακόμα το πραξικόπημα.
Ψηλά πάνω από το κείμενο του διαγγέλματος, ο Μακάριος έγραψε τον επίλογο, προφανώς ως σημείωση για να κλείσει την ραδιοφωνική έκκληση προς τον λαό. Έγραψε: «Ζήτω η ελευθερία, // ελλην. Κ. λαός, // το έθνος».
Στο διάγγελμα που εκφωνήθηκε από τον ελεύθερο ραδιοφωνικό σταθμό της Πάφου ο Μακάριος προσέθεσε και λίγες φράσεις εκτός κειμένου, οι οποίες ωστόσο δεν άλλαξαν σε καμία περίπτωση την ουσία του γραπτού διαγγέλματος.
Θα πρέπει αν σημειωθεί ότι η εκφώνηση του διαγγέλματος του Μακαρίου δεν θα μπορούσε να αποτελέσει ιστορικό γεγονός αν δεν συνέβαλε καθοριστικά ο Νίκος Νικολαίδης, αλλά και ο νεαρός (τότε) μετέπειτα Πρόεδρος της Βουλής Γιαννάκης Ομήρου.
Τα θύματα
Θύματα του πραξικοπήματος υπήρξαν πολλά. Το μεγαλύτερο θύμα όμως ήταν η ίδια η Κύπρος, η οποία λίγες μέρες αργότερα βρέθηκε αντιμέτωπη με τη στρατιωτική μηχανή εισβολής της Τουρκίας. Σχεδόν μισός αιώνας και ο χρόνος δεν έχει επουλώσει καμία πληγή. Πάλι θα διασταυρωθούν τα ξίφη της πολιτικής για το τρισάγιο στους τάφους των καταδρομέων, πάλι η «πράσινη γραμμή» δεν θα αλλάξει χρώμα, πάλι η Βουλή καθηκόντως θα καταδικάσει το δίδυμο έγκλημα και πάλι εμείς θα βυθιστούμε στην αδιαφορία για τα λόγια του αέρα.
Εμείς. Εμείς τα θύματα.
