Αναμφίβολα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν μέρος της καθημερινότητα μας καθώς βρισκόμαστε στην εποχή των γρήγορων εξελίξεων και πληροφοριών. Άλλωστε είναι το πρώτο πράγμα που θα ελέγξουμε μόλις ξυπνήσουμε και το τελευταίο πριν κοιμηθούμε. Οι Κύπριοι, μάλιστα, φαίνεται να το χρησιμοποιούν και ως μέσο ενημέρωσης αφού όπως δείχνει έρευνα στο Ευρωβαρόμετρο αποτελούν την κυριότερη πηγή ειδήσεων τους.
Της Γεωργίας Μιχαήλ
Το οξύμωρο σε αυτή την περίπτωση είναι πως, ναι μεν οι πολίτες φαίνεται να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στα παραδοσιακά ΜΜΕ την ίδια ώρα όμως φαίνεται να μεγαλώνει και η καχυποψία τους για τα social media.
Αν και η τηλεόραση έχει την πρωτοκαθεδρία στα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ, σε Κύπρο και Μάλτα κυριαρχούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενώ το ραδιόφωνο και τα έντυπα, τα άλλα δύο παραδοσιακά μέσα, έρχονται μετά από τις ιστοσελίδες στην επιλογή των πολιτών.
Επιχειρήσαμε μία μικρή ανάλυση των αποτελεσμάτων αυτών με τη Λέκτορα ΜΜΕ και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Frederick Δρ. Χριστιάνα Καραγιάννη, η οποία ανέφερε στη Cyprus Times πως η στροφή στα social media ως μέσο ενημέρωσης βασίζεται κυρίως σε δύο παράγοντας.
«Αρχικά είναι η ευκολία που μας προσφέρει το διαδίκτυο και ως εκ τούτου τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πλέον σχεδόν οι περισσότεροι έχουν συνεχώς το κινητό στο χέρι και έτσι αυτομάτως πολύ εύκολα είναι διαρκώς σε μία κατάσταση πληροφόρησης. Δε χρειάζεται για να ενημερωθεί κάποιος να πάει στο περίπτερο για να αγοράσει εφημερίδα ούτε να παρακολουθήσει ή να ακούσει δελτίο ειδήσεων σε τηλεόραση ή ραδιόφωνο, στα οποία υπάρχουν και αρκετές ειδήσεις που ίσως δεν τον ενδιαφέρουν. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο δίνουν τη δυνατότητα επιλογής εκείνων που πραγματικά ενδιαφέρουν τον καθένα ενώ αρκετές φορές δε χρειάζεται καν να ψάξει αφού έρχονται αυτές και τον βρίσκουν».
Το δεύτερο σημαντικό το οποίο τεκμηριώνεται, όπως ανέφερε η Δρ. Καραγιάννη, και από τη διαφορά που έχει η Κύπρος με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες στο θέμα των πηγών ειδήσεων, είναι η δυσπιστία που υπάρχει για τα παραδοσιακά ΜΜΕ. «Εκτιμώ ότι λόγω των πολλών σκανδάλων και της εμπλοκής των πολιτικών και άλλων προσώπων σε Μέσα Ενημέρωσης, ο Κύπριος πολίτης έχει γίνει δύσπιστος. Δε θεωρεί ότι μπορεί να ενημερωθεί με αντικειμενικότητα από τα παραδοσιακά ΜΜΕ διότι πιστεύει ότι υπάρχουν εμπλεκόμενα συμφέροντα, πολιτικά και οικονομικά. Επίσης τα παραδοσιακά ΜΜΕ εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό οικονομικά από τις διαφημίσεις που πιθανόν και σε αυτή την περίπτωση να υπάρχει επηρεασμός».
Ερωτηθείσα κατά πόσο, όμως, στη σφαίρα των social media εντάσσονται και οι ιστοσελίδες καθώς υπάρχει προώθηση ειδήσεων μέσω αυτών, ανέφερε ενδεχομένως και να είναι.
«Πολλοί χρήστες των social media μπορεί αντί να πλοηγηθούν κατευθείαν στην ειδησεογραφική ιστοσελίδα, να την ακολουθούν σε κάποιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης και απ’ εκεί να ενημερώνονται. Σε αυτή την περίπτωση, απλά χρειάζεται να ακολουθεί την ιστοσελίδα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τότε θα έρθει η είδηση να τον/ την βρει. Εντούτοις υπάρχει το ενδεχόμενο η είδηση και η πληροφορία να φθάνει σε εμάς μέσω άλλων χρηστών- φίλων μας οι οποίοι εκείνοι είδαν πρώτη την είδηση και την κοινοποίησαν».
Κάποτε… «το είπε η τηλεόραση»
Ανατρέχοντας, στο όχι και πάρα πολύ μακρινό παρελθόν θυμόμαστε όταν κάποιος ήθελε να μεταφέρει κάποια είδηση σε έναν άλλον, για να φανεί αξιόπιστος μεταφέροντας την συμπλήρωνε και τη φράση «είναι αλήθεια, το είπε η τηλεόραση». Σήμερα, αν και έγινε στροφή προς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δε θα μπορούσε κάποιος να τα επικαλεστεί για να πείσει με ευκολία τον συνομιλητή του.
«Μπορεί ναι μεν, ο κόσμος να έλεγε ότι “το άκουσε στην τηλεόραση” αλλά δε σημαίνει ότι υπήρχε και η αντικειμενικότητα. Σε εκείνη την εποχή υπήρχαν άλλα κριτήρια ενώ αρκετός κόσμος δεν ήταν τόσο μορφωμένος. Οι πληροφορίες που έφταναν κοντά τους ήταν πιο λίγες. Άρα δε σημαίνει αυτόματα ότι εμπιστεύονταν περισσότερο τα ΜΜΕ ή ήταν άξια περισσότερης εμπιστοσύνης. Θεωρώ ότι το πρόβλημα υπήρχε από τότε αλλά σήμερα είναι πιο έντονο. Με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί μία ψεύτικη ή παραποιημένη ή ακόμη και ελλείπεις είδηση να διαδοθεί πιο εύκολα. Αυτή είναι η διαφορά», σημείωσε η Δρ. Καραγιάννη.
Σε παρατήρηση ότι αυτό μας κάνει πιο επιρρεπείς σε fake news συμφώνησε λέγοντας πως οι πολίτες έχουν γίνει και πιο καχύποπτοι χωρίς όμως, πρόσθεσε, αυτό να έχει θετικό αντίκτυπο. «Πλέον δε ξέρουν τι να πιστέψουν και έτσι λειτουργούν μόνοι τους, αυτόνομα. Αυτό αφαιρεί ένα είδος κοινωνικότητας και συλλογικότητας που θα έπρεπε να υπάρχει στο κοινό και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά και στον ρόλο που θα έπρεπε να έχει η επικοινωνία και η δημοσιογραφία. Η δημοσιογραφία έχει ένα πολύ σημαντικό ρόλο και η δυσπιστία που υπάρχει δεν τη βοηθάει. Στο θέμα της επικοινωνίας και της πληροφόρησης είμαστε σε μία κατάσταση κρίσης», ανέφερε.
Πού βρίσκεται η λύση
Παρόλα αυτά κάθε πρόβλημα έχει, είτε εύκολη είτε δύσκολη, τη λύση του. Έτσι και στην προκειμένη περίπτωση η δυσπιστία μπορεί να δώσει τη θέση της στην εμπιστοσύνη και όλο αυτό να ανατραπεί. «Καταρχήν πρέπει να ενδυναμώσουμε τα ΜΜΕ ώστε να μην είναι εξαρτώμενα από οικονομικά και άλλα συμφέροντα και να ανακτήσουν, εκ νέου, την αξιοπιστία τους. Επίσης πρέπει να εκπαιδευτούν οι πολίτες για το πώς λειτουργούν τα μέσα ενημέρωσης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και γενικότερα για το θέμα της πληροφόρησης και της παραπληροφόρησης. Ορθό θα ήταν η εκπαίδευση να γίνεται από πολύ μικρή ηλικία. Αυτό θα βοηθήσει τόσο στην απεξάρτηση των πολιτών από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης που έχουμε στα παραδοσιακά ΜΜΕ και στο τι μπορεί να κάνουν για να λειτουργούν προς το δικό μας συμφέρον».
Σύμμαχος η τεχνητή νοημοσύνη;
Ζητήσαμε από την Δρ. Καραγιάννη να κάνει μία πρόβλεψη για το τι μπορούμε να αναμένουμε μελλοντικά ωστόσο μας ανέφερε ότι είναι δύσκολο να μιλήσουμε με σιγουριά καθώς είναι ραγδαία η ανάπτυξη της τεχνολογίας.
«Θεωρώ ότι ο τομέας της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να βοηθήσει, αν και πολλοί φοβούνται ότι ενδεχομένως να δημιουργείται ψεύτικο υλικό, κάτι το οποίο ήδη συμβαίνει, και δε θα μπορούμε να ξεχωρίσουμε τι είναι αλήθεια και τι όχι. Πρόκειται για ένα εργαλείο το οποίο, συνάμα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους δημοσιογράφους ως μία καλή βάση για να βγάζουν τις ειδήσεις τους προς τους πολίτες με πιο σωστό τρόπο και πιο ολοκληρωμένες. Εξάλλου πιστεύω ότι με κάποιο τρόπο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη ώστε να ανιχνεύονται οι ψευδείς ειδήσεις ή να βοηθιούνται οι πολίτες να ξεχωρίζουν, ανάμεσά στις χιλιάδες ειδήσεις που υπάρχουν, ποιες είναι οι πιο αξιόπιστες πηγές και ποιες όχι».
Εν κατακλείδι, η Δρ. Καραγιάννη τόνισε ότι πολύ σημαντικό στοιχείο αποτελεί η συνεχής εκπαίδευση, τόσο των πολιτών όσο και των δημοσιογράφων οι οποίοι, όπως πρόσθεσε, πρέπει να μάθουν πώς να ελέγχουν τα νέα εργαλεία που έχουν ενώπιον τους για να τα αξιοποιούν υπέρ των πολιτών.
