Η ψυχολογική πτυχή της επιστροφής των παιδιών στο σχολείο – Συναισθηματική φροντίδα, υποστήριξη και συναισθηματική ασφάλεια του παιδιού κατά την προσαρμογή του – Πως οι γονείς αλλά και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βοηθήσουν – Η Σχολική/Εκπαιδευτική Ψυχολόγος, Οικογενειακή Σύμβουλος, Στέφανη Ναζίρη στη Cyprus Times
Λίγες ώρες έμειναν για την επιστροφή και των μικρών μαθητών πίσω στα θρανία. Μαζί με την ανυπομονησία για τη νέα σχολική χρονιά ξυπνάνε και οι ανησυχίες τόσο για τους μικρούς όσο και για τους γονείς τους.
Μετά από δυόμιση μήνες διακοπών, τα παιδιά καλούνται να επανέλθουν στη ρουτίνα βάζοντας, μάλιστα, νέους στόχους. Έτσι η προετοιμασία για την επάνοδο, για τα παιδιά όλων των ηλικιών, δεν είναι μόνο υλική αλλά και ψυχολογική. Σύμμαχοι, λοιπόν, στην ομαλή προσαρμογή μπορούν να είναι τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί.
Η Cyprus Times επικοινώνησε με την Στέφανη Ναζίρη, Σχολική/Εκπαιδευτική Ψυχολόγο, Οικογενειακή Σύμβουλο (Συστημική Ψυχοθεραπεία και Attachment Parenting), η οποία παρέθεσε τις δικές της συμβουλές.
«Τα παιδιά μας καλούνται να κάνουν μια νέα αλλαγή στη ζωή τους και κάθε νέα αλλαγή, φέρει συναισθηματική ανασφάλεια. Σε κάποιους θα είναι τόσο μικρή που δεν θα είναι ευδιάκριτη. Είναι αυτό το ποσοστό παιδιών που η επιστροφή στο σχολείο είναι κυρίως μια ευχάριστη εμπειρία, καθώς θα ξανασυναντηθούν φίλους και θα αποκτήσουν πάλι τη ρουτίνα που τους κάνει να νιώθουν ήρεμοι. Παρόλα αυτά, για το μεγαλύτερο ποσοστό παιδιών, η έναρξη ή η επιστροφή, θα φέρει μια μεγαλύτερη συναισθηματική ανασφάλεια, η οποία και θα είναι ευδιάκριτη.
Πριν συζητήσουμε γύρω από τον προγραμματισμό και την προετοιμασία που θα ωφελήσουν την προσαρμογή, πρώτα συστήνω οι γονείς να κάνουν μια αναδρομή στο παρελθόν, στις δικές τους προσαρμογές. Πως ήταν; Τι νιώθατε την πρώτη μέρα, τι σκεφτόσασταν; Πως ήταν οι φροντιστές σας όταν εσείς είχατε δυσκολίες στην προσαρμογή; Έχετε αναγνωρίσει στον εαυτό σας το πως τελικά τα καταφέρατε και ανταποκριθήκατε στις αλλαγές; Πόσος καιρός σας πήρε; Αν σας ήταν εύκολη η προσαρμογή, τι σας βοήθησε να νιώθετε ασφάλεια; Σας άρεσε η στάση των δικών σας φροντιστών; Νιώθατε ασφαλής; Τι θα θέλατε και τι δεν θα θέλατε απ’ όλες αυτές τις αναμνήσεις να συνέβαινε στο δικό σας παιδί; Μήπως έχετε φόβους ή τραύματα που επηρεάζουν την φροντίδα ή την στήριξη του παιδιού σας; Αυτή η αναδρομή είναι πολύ σημαντική και μπορεί να μας δώσει αρκετές απαντήσεις. Στους γονείς που νιώθουν έντονη δυσφορία για την διαδικασία της προσαρμογής του παιδιού τους, συστήνουμε να ζητάνε βοήθεια και στήριξη».
Με τι μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι;
Οι πιο συχνές αλλαγές που αναμένουμε κατά την προσαρμογή είναι η (1) άρνηση για το σχολείο (π.χ. με κλάμα ή με εκρήξεις θυμού), (2) μια ξαφνική αυξημένη προσκόλληση στους φροντιστές (π.χ. το βράδυ ή πριν το σχολείο), (3) αλλαγές στον ύπνο ή ακόμα και στην διατροφή καθώς και (4) εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων (πονόκοιλος, ζάλη, εμετός κλπ.). Να θυμάστε. Συνεχίζουμε να φροντίζουμε και να υποστηρίζουμε τα παιδιά ακόμα και όταν δεν είναι η πρώτη φορά που πηγαίνουν σχολείο. Δεν κάνουν προσαρμογή μόνο τα παιδιά που θα πάνε για πρώτη φορά.
Μπορούν να κάνουν κάτι οι γονείς πριν από την έναρξη του σχολείου;
Συνήθως συνιστάται να ξεκινήσει η βραδινή και πρωινή ρουτίνα από τέλος Αυγούστου (αν έχουν τελειώσει οι διακοπές). Αν είναι δύσκολο τότε μπορεί να ξεκινήσει και μια εβδομάδα πριν την έναρξη του σχολείου. Για τα παιδιά που ξεκινάνε πρώτη φορά προτείνουμε μία βόλτα στο νέο σχολείο (αν είναι εφικτό) και μπορούμε να συζητάμε για την έναρξη του σχολείου (προετοιμάζουμε για την διαδικασία, ή αν γνωρίζουμε το όνομα του/της εκπαιδευτικού το λέμε για να αρχίσει να είναι οικείο).
Ποια τα βασικά tips για τους γονείς που θα πάρουν για πρώτη φορά το παιδί στο σχολείο;
Αν είναι η πρώτη φορά σε σχολείο, τις πρώτες μέρες το αφήνουμε λίγη ώρα για να γίνει σταδιακή προσαρμογή. Δεν κρίνουμε αυτό που νιώθει λέγοντας «μα γιατί κλαις τώρα;» «είσαι μεγάλος» κλπ. Όταν το παιδί κλαίει, μπορούμε να κάνουμε 5-10 ανάσες για να ηρεμήσουμε και μετά να ανταποκριθούμε άμεσα δείχνοντας ότι έχουμε τον έλεγχο και νιώθουμε ασφαλής στον χώρο. Δείχνουμε στην εκπαιδευτικό ότι την εμπιστευόμαστε. Κρατάμε διάλογο με το σχολείο, αποφεύγουμε ατάκες που προκαλούν ανασφάλεια, είτε από την πλευρά μας προς εκπαιδευτικούς «π.χ. τι να κάνω τώρα που κάνει έτσι;», ή από την πλευρά εκπαιδευτικών προς τους γονείς «π.χ. μην κάνεις έτσι είναι λάθος». Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε φράσεις όπως «όταν επιστρέψεις από το σχολείο θα…π.χ. παίξουμε μπάλα», όχι με σκοπό την επιβράβευση αλλά με σκοπό να καταλάβει ότι μετά το σχολείο θα συνεχίσετε την ρουτίνα που κάνετε κάθε μέρα.
Κάποιοι γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά τους, τους χειρίζονται μέσα από συμπεριφορές με σκοπό να αποφύγουν το σχολείο.
Σε κάθε συμπεριφορά του παιδιού θα υπάρχει πάντα μια πηγή. Αυτό είναι το συναίσθημα που νιώθει. Εμείς ως γονείς θα πρέπει να ψάξουμε καλά στην πηγή για να καταλάβουμε ποια ανάγκη ξύπνησε αυτό το συναίσθημα. Ομολογώ, πως είναι μεγάλη παγίδα να ακούτε από κάποιους ειδικούς ψυχικής υγείας ή εκπαιδευτικούς ότι το παιδί σας, προσπαθεί να σας χειριστεί. Η έκφραση αυτή βγαίνει πλέον αβίαστα. Σκεφτείτε όμως πόσο σκληρό είναι να πιστέψετε ότι ένα παιδί σας μεταχειρίζεται μέσα από το κλάμα του. Όταν το παιδί κλαίει ή αντιδρά έντονα, οι γονείς ας σκεφτούν την πηγή. Τι νιώθει; Ποια η ανάγκη;
Ποιοι οι λόγοι που ένα παιδί δεν νιώθει συναισθηματική ασφάλεια στον νέο χώρο;
Οι λόγοι είναι πολυπαραγοντικοί και σε κάθε παιδί μπορεί να ισχύουν διαφορετικοί. Ας δούμε όμως κάποιους βασικούς παράγοντες που επιδρούν στην συναισθηματική ασφάλεια ενός παιδιού. Το παιδί μπορεί να επηρεαστεί από (α) τον τρόπο επικοινωνίας των άλλων προς τον ίδιο, (β) από τον του φροντιστή του με το προσωπικό και (γ) το πως είναι η συναισθηματική κατάσταση του φροντιστή. Όλα αυτά, τα κρατάμε σαν τιπς για να γνωρίζουμε τι μπορεί να επηρεάσει την εσωτερική κατάσταση του παιδιού.
Όταν κλαίει δεν επικοινωνεί. Δεν ακούει τι λέω… Τι κάνω;
Εδώ σίγουρα είναι σημαντικό να εξετάσουμε το αναπτυξιακό επίπεδο. Κυρίως παιδιά κάτω των 5 ετών δυσκολεύονται να αυτορυθμιστούν συναισθηματικά. Μετά τα 7 βλέπουμε την μεγαλύτερη βελτίωση (στα περισσότερα παιδιά) όσον αφορά τον έλεγχο των συναισθημάτων. Ανεξαρτήτως ηλικίας, όταν κάποιο παιδί (ή ακόμα και ενήλικας!) βιώνει έντονα συναισθήματα, είναι λες και απενεργοποιείται το λογικό σύστημα του εγκεφάλου και είναι ανέφικτο να συζητήσει. Τι κάνω; Μένω δίπλα στο παιδί, μπορώ να το αγκαλιάζω μέχρι να ηρεμήσει (χωρίς να του λέμε «ηρέμησε»). Όταν αρχίζει να ηρεμεί θα νιώσει ασφάλεια και θα μπορούμε να συζητήσουμε (αναγνώριση συναισθήματος και επεξήγηση της διαδικασίας, γνωριμία με τον/την εκπαιδευτικό, κλπ.). μην ξεχνάτε την ενεργητική ακρόασης. Δηλαδή σε κάθε δήλωση εισπράττω το συναίσθημα και ανταποκρίνομαι σε αυτό και δεν απαντώ παθητικά στο λόγια που λέει. Π.χ. «δεν θέλω να πάω σχολείο», μια υπόθεση θα μπορούσε να είναι ότι μεταφράζεται στο «φοβάμαι». Οπότε εμείς, δεν απαντάμε «μα γιατί δεν θες να πας σχολείο;», ανταποκρινόμαστε ενεργητικά στο πως νιώθει, π.χ. «δείχνεις φοβισμένος, είναι λογικό ή έχεις δίκαιο, είναι κάτι καινούργιο,…», δίνοντας μια αγκαλιά και χωρίς να περιμένουμε ότι ο φόβος είναι διακόπτης και θα κλείσει με μαγικές φράσεις.
Ποιος ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην προσαρμογή του παιδιού;
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι βασικό κλειδί της προσαρμογής. Μην ξεχνάτε όμως ότι δεν είναι εκπαιδευτικός μόνο ενός παιδιού. Σίγουρα τις πρώτες μέρες όλο το προσωπικό του σχολείου καλείται να βοηθήσει διότι είναι μεγάλη πρόκληση για τους εκπαιδευτικούς που έχουν πολλά παιδιά με ανασφάλειες μέσα στη τάξη. Τα παιδιά έχουν μια βασική ανάγκη: να νιώσουν ασφαλή. Οι εκπαιδευτικοί με τις δεξιότητες που έχουν αναμένεται να φροντίσουν και να ανταποκριθούν δίνοντας τους χώρο για να εκφραστούν. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να δείξουν ότι εμπιστεύονται τον/την εκπαιδευτικό. Να θυμάστε ότι είστε ομάδα και ότι ο ένας αλληλοϋποστηρίζει τον άλλο.
Τι μπορώ να κάνω το απόγευμα με το παιδί αυτές τις πρώτες μέρες προσαρμογής;
Όπως και όλες τις μέρες, δημιουργούμε ποιοτικό/αποκλειστικό χρόνο γονέα-παιδιού. Το παιχνίδι κτίζει την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών. Αν και δεν αποτελεί ένδειξη ότι ένα παιδί που παίζει, είναι καλά, ξέρουμε ότι έτσι αποφορτίζεται, ανακουφίζει τον πόνο και γεμίζει την συναισθηματική κουπίτσα του.
Τέλος… η κυρία Ναζίρη συστήνει να θυμάστε:
Τις πρώτες εβδομάδες η κλινική εικόνα του παιδιού δεν αντιστοιχεί στην πραγματική. Επομένως, μην προβείτε άδικα σε αναξιόπιστα συμπεράσματα (π.χ. για την προσοχή, για την κοινωνικοποίηση, κλπ.). Σε περιόδους αλλαγών και άγχους ένα παιδί είναι αδύνατο να μάθει και να δείξει τις δυνατότητες του.
Επομένως, οι πρώτες μέρες είναι χρόνος ποιοτικής σχέσης και σύνδεσης με τον νέο χώρο (μέσω τρυφερότητας, συζήτησης, παιχνίδι, καθώς επίσης δίνουμε τη δυνατότητα για συναισθηματική αποφόρτιση).
