«Δυστυχώς για μια ακόμη φορά το ευνοϊκό οικονομικό περιβάλλον αντί να οδηγήσει σε μεταρρυθμίσεις φαίνεται να καταλήγει στις παλιές πρακτικές», προειδοποιεί ο πρόεδρος του Δημοσιονομικού Συμβουλίου Δημήτρης Γεωργιάδης και αναφέρεται στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κυπριακή οικονομία, με κυριότερη το πολύ υψηλό ιδιωτικό και δημόσιο χρέος. Σε συνέντευξη στη Cyprus Times ο Δημήτρης Γεωργιάδης αναφέρεται στο επενδυτικό πρόγραμμα με την κατ᾽εξαίρεση πολιτογράφηση και επικαλείται το ιστορικό προηγούμενο της ολλανδικής νόσου, ενώ μιλά επίσης για το Γενικό Σύστημα Υγείας καθώς και για το Brexit.
Ποια είναι η μεγαλύτερη ανησυχία σας για την πορεία της οικονομίας;
Η Κύπρος, λόγω του μεγέθους της δεν μπορεί να έχει τον ίδιο βαθμό διαφοροποίησης των παραγωγικών τομέων της οικονομίας όπως μεγάλα κράτη. Λόγω της παγκοσμιοποίησης, της σημασίας της εξειδίκευσης και των εξοικονομήσεων που προκύπτουν λόγω μεγέθους αναπόφευκτα βασίζεται σε 3-4 τομείς παραγωγής. Μια ανοικτή οικονομία όπως η Κύπρος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική ζήτηση και άρα είναι ιδιαίτερα ευάλωτη σε πιθανές κρίσεις που θα επηρεάσουν αυτούς τους τομείς. Τέλος, τα τελευταία χρόνια επωφελείται από την πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η οποία μέχρι σήμερα διασφαλίζει στα κράτη μέλη της Ευρωζώνης άφθονη και φθηνή χρηματοδότηση. Όλα αυτά μπορεί να επιδεινωθούν και μάλιστα ταυτόχρονα. Η πορεία της Ιταλικής οικονομίας, οι πολιτικές εξελίξεις στη γύρω περιοχή, οι ενέργειες των ανταγωνιστικών προορισμών μπορεί εύκολα να οδηγήσουν σε μείωση του τουριστικού ρεύματος προς την Κύπρο και στη ζήτηση υπηρεσιών. Εάν αυτά συνοδευτούν με μια αύξηση των επιτοκίων από την ΕΚΤ τότε τα περιθώρια αντίδρασης θα είναι πολύ περιορισμένα. Τα πιο ψηλά επιτόκια όχι μόνο θα αυξήσουν σημαντικά το κόστος της οικονομίας λόγω του πολύ ψηλού δανεισμού αλλά θα επιδεινώσουν το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Κύπρος αυτό των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων.
Τί είναι εκείνο που σας κάνει να προειδοποιείτε ακόμη και για κίνδυνο αποσταθεροποίησης;
Στόχος των τοποθετήσεων μας δεν είναι να προκληθεί πανικός και αβεβαιότητα. Αντίθετα η αναγνώριση και καταγραφή των κινδύνων πέραν του ότι δρα υποβοηθητικά στη έγκαιρη λήψη μέτρων στέλνει το μήνυμα ότι πλέον σε εθνικό επίπεδο δίνεται η δέουσα έμφαση στη δημοσιονομική σταθερότητα. Όπως προανάφερα, ένας συνδυασμός απρόσμενων εξελίξεων με δεδομένο ότι τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας παραμένουν υπέρ-χρεωμένοι και άρα τα περιθώρια αντίδρασης σε πιθανές κρίσεις είναι περιορισμένα, εύκολα μπορεί να οδηγήσουν την Κύπρο σε νέες περιπέτειες. Μόλις πρόσφατα έχει δημοσιευτεί η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών των κρατών μελών της ΕΕ, Fiscal Sustainability Report 2018. Η Κύπρος είναι το μόνο κράτος μέλος που παρουσιάζεται να αντιμετωπίζει ψηλό κίνδυνο σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, ενώ πιο μέσο-μακροπρόθεσμα είναι χαμηλός έως και μέτριος. Αυτό αποτυπώνει το τι έχω περιγράψει. Λόγω των δημοσιονομικών πλεονασμάτων που πραγματοποιεί η Κύπρος το δημόσιο χρέος αναμένεται σε κάποια χρόνια να μειωθεί σημαντικά. Αυτό θα ενισχύει τις άμυνες σταδιακά και εάν οι κίνδυνοι πραγματοποιηθούν αργότερα θα είναι πιο διαχειρίσιμοι. Αν όμως πραγματοποιηθούν άμεσα δεν θα είναι εύκολα διαχειρίσιμοι.
To Βrexit είναι μια πρόκληση για την οποία κανένας δεν έχει σαφή απάντηση. Ποια είναι η δική σας γνώμη; Ανησυχείτε για επιπτώσεις στην κυπριακή οικονομία, λόγω τουρισμού ή σε άλλους τομείς;
Η ευθύνη των Θεσμών είναι να ανησυχούν και να προετοιμάζονται για τα χειρότερα. Στην περίπτωση του Brexit τα πράγματα είναι εντελώς απρόβλεπτα διότι υπάρχει και ο κίνδυνος μη συμφωνημένου διαζυγίου. Αν αναγνωριστούν οι κίνδυνοι και προετοιμαστούν τα κατάλληλα σχέδια αντίδρασης τότε από μόνο του το Brexit πιστεύω δεν θα είναι καταστροφικό. Όσον αφορά στον τουρισμό δεν βλέπω ιδιαίτερο λόγο ανησυχίας. Οι Βρετανοί έρχονταν στην Κύπρο και πριν την ένταξη μας στην ΕΕ, το νόμισμα πάντα ήταν διαφορετικό ενώ πρόσφατα έχει ενισχυθεί έναντι του ευρώ και οι ελκυστικότεροι προορισμοί για τους Βρεττανούς τουρίστες είναι εντός της ΕΕ. Επίσης η Κύπρος μπορεί να έχει και οφέλη, ήδη βλέπουμε την εγγραφή πλοίων στο κυπριακό νηολόγιο λόγω του Brexit, που μπορεί και να υπερκαλύψουν τις οποιεσδήποτε αρνητικές επιπτώσεις. Με δεδομένες τις συντονισμένες προσπάθειες που γίνονται και με Βρετανία και την ΕΕ, προσωπικά θεωρώ ότι οι κίνδυνοι θα είναι διαχειρίσιμοι.
Σύμφωνα με την Εαρινή Έκθεση του Δημοσιονομικού Συμβουλίου, τα σοβαρότερα προβλήματα/κίνδυνοι είναι κυρίως η μειωμένη ανταγωνιστικότητα της Κύπρου, η πολύ χαμηλή αποταμίευση των νοικοκυριών και οι δημογραφικές αλλαγές, που θα έρθουν με τη γήρανση του πληθυσμού. Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας για να εμφανιστούν οι επιπτώσεις αυτών των κινδύνων;
Αν συγκρίνει κάποιος τις Εκθέσεις Γήρανσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Aging Reports) θα διαπιστώσει πως μικρές αλλαγές στους βασικούς παράγοντες / παραδοχές όπως στη γεννητικότητα, στη μετανάστευση, στο επιτόκιο, στο ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας, μπορεί εύκολα να ανατρέψουν τους οποιουσδήποτε υπολογισμούς. Πως μπορεί όμως κάποιος να προβλέψει με ακρίβεια πόσα παιδιά θα κάνουν τα ζευγάρια σε 10 χρόνια ή πόση θα είναι η μετανάστευση; Άρα είναι αδύνατο και λανθασμένο να πει κάποιος έχουμε 10 – 15 χρόνια για να αντιδράσουμε. Αυτό που είναι δεδομένο είναι το χαμηλό ποσοστό αποταμίευσης και η χαμηλή γεννητικότητα των τελευταίων χρόνων, με το τελευταίο να οδηγεί στη «γήρανση» του πληθυσμού. Μόνο αυτά τα δύο δεδομένα θα έπρεπε άμεσα να οδηγήσουν σε μέτρα. Ας ληφθούν τα μέτρα και αν αυξηθεί η γενικότητα στην Κύπρο ή η μετανάστευση προς την Κύπρο τότε θα δημιουργηθούν πλεονάσματα και συνθήκες για ψηλότερες συντάξεις. Αν συμβεί το αντίθετο;
Επίσης ο καλύτερος τρόπος επίτευξης ψηλών στόχων ρυθμών ανάπτυξης, ψηλών εισοδημάτων για το σύνολο των πολιτών και πιο αποτελεσματικής δυνατότητας αντιμετώπισης κρίσεων είναι η δημιουργία μιας ευέλικτης οικονομίας με περιορισμένη γραφειοκρατία, μειωμένη διαφθορά και ενισχυμένη διαφάνεια και θεσμούς. Σε όλα αυτά υστερούμε. Οργανισμοί, ακαδημαϊκοί και ειδικοί, εντός και εκτός Κύπρου συνεχώς επισημάνουν αυτές τις αδυναμίες. Δυστυχώς όμως τα οργανωμένα σύνολα που επωφελούνται από αυτές τις δυσλειτουργίες ή λόγω του ότι φοβούνται το «νέο» καταφέρνουν κάποτε με την εκούσια και κάποτε με την ακούσια συμμετοχή των πολιτικών κομμάτων και εμποδίζουν την οποιαδήποτε μεταρρυθμιστική προσπάθεια.
Ως κράτος και ως λαός έχουμε μάθει να προγραμματίζουμε τις υποχρεώσεις μας σε βάθος χρόνου; H τραπεζική και δημοσιονομική κρίση έδειξαν το αντίθετο, ότι το πλάνο μας είναι πολύ βραχυπρόθεσμο.
Θα απαντήσω στην ερώτηση σας συνεχίζοντας από το πιο πάνω. Αυτό που δεν έχουμε μάθει ως κοινωνία είναι να δίνουμε την σωστή βαρύτητα σε περίπτωση πραγματοποίησης ή μη πραγματοποίησης ενός κινδύνου που αφορά ένα μακροχρόνιο σχεδιασμό. Όταν θα ληφθούν αποφάσεις για το αν θα υιοθετηθούν ή όχι άμεσα μέτρα σε επίπεδο κυβέρνησης, επιχειρήσεων, ακόμη και νοικοκυριών, δεν πρέπει να γίνεται μια απλή λογιστική εξίσωση και όποιο σενάριο βγάλει το ψηλότερο αναμενόμενο «κέρδος/ πλεόνασμα» να ακολουθείται. Αν υπάρχει σημαντική πιθανότητα ένα σενάριο να είναι καταστροφικό π.χ. μια ολόκληρη γενιά να μείνει χωρίς επαρκείς συντάξεις τότε θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα έστω κι αν το σενάριο αυτό είναι λιγότερο πιθανό. Τα αναλογιστικά, χρηματοοικονομικά μοντέλα, έχουν τη σημασία τους αλλά και σημαντικούς περιορισμούς και αδυναμίες. Αυτή η αδυναμία, δηλαδή να δοθεί η δέουσα βαρύτητα στο αρνητικό σενάριο, η οποία πιθανόν να έχει προκύψει από το γεγονός ότι η Κύπρος απολάμβανε για δεκαετίες ψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, εμπέδωσε μια κακή νοοτροπία, ότι δεν χρειάζεται προγραμματισμός για το μέλλον, δεν χρειάζονται μέτρα αντιμετώπισης κινδύνων. Όλα θα τα λύσει μια ισχυρή ανάπτυξη. Όπως όμως διδαχθήκαμε το 2013 αυτή η προσέγγιση μπορεί να έχει σοβαρό αντίκτυπο σε όλους.
Ποια είναι η θέση σας για το ΓεΣΥ; Σε ένα μήνα όλοι οι εργαζόμενοι και γενικά οι πολίτες, θα είναι υποχρεωμένοι να καταβάλλουν εισφορές. Είμαστε νομίζετε έτοιμοι γι’ αυτή τη μεγάλη μεταρρύθμιση; Ή μήπως πάμε αντιγράψουμε τις παθογένεις του ΤΚΑ;
Όσον αφορά στο ποιοτικό κομμάτι δεν είναι στους όρους εντολής μας, ούτε έχουμε τη δυνατότητα να το σχολιάσουμε. Όμως υπάρχει μια σαφής διασύνδεση της ποιότητας με το κόστος πολύ πιο ισχυρή από άλλους τομείς. Ακούγονται συχνά συνθήματα «μα θα βάλεις κόστος στην υγεία;» η απάντηση είναι απλή, «από τη στιγμή που κάποιος αφιερώνει χρόνο και χρησιμοποιούνται υλικά τότε υπάρχει κόστος». Το ερώτημα είναι πως ελέγχεται, ποιος το καταβάλλει και αν ο πολίτης εισπράττει αντίστοιχου επιπέδου υπηρεσίες. Τα υπόλοιπα είναι συνθήματα που αποπροσανατολίζουν από την ουσία. Επίσης στο συγκεκριμένο τομέα, δεν είναι το ίδιο εύκολο να μην δεχτεί κάποιος μια θεραπεία, όπως με το να μην αγοράσει ένα πλυντήριο. Η προσφορά είναι αυτή που σε μεγάλο βαθμό καθορίζει τη ζήτηση. Εμείς αναφερόμαστε στους δημοσιονομικούς κινδύνους, για να ληφθούν υπόψη κατά τη λήψη των αποφάσεων που είναι καθαρά πολιτικές. Κάνουμε αναφορές στις Εκθέσεις μας, έχουμε συναντήσεις με τους αρμόδιους υπουργούς και όπως προανάφερα η δουλειά μας ως θεσμός είναι να ανησυχούμε. Κάποια φαινόμενα είναι ανησυχητικά. Για παράδειγμα έγιναν μελέτες, καθορίστηκαν οι δαπάνες και τα έσοδα. Στη συνέχεια έχουν καταγραφεί παραχωρήσεις που οδηγούν σε αύξηση των δαπανών. Πως θα καλύπτει αυτό το κενό; Επίσης κάτι που έχει σχέση με το προηγούμενο σας ερώτημα. Αναφερθήκατε στη γήρανση του πληθυσμού. Τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ φαίνεται να έχουν αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της γήρανσης στο συνταξιοδοτικό. Αυτό που ανησυχεί είναι η επίπτωση στα συστήματα υγείας. Στην περίπτωση της Κύπρου, όπου η ηλικιακή πυραμίδα παραμένει συγκριτικά πιο «νέα» η επίπτωση θα είναι μεγαλύτερη. Άρα θα πρέπει να υπάρχουν πρόνοιες για το πώς θα αντιμετωπίζεται αυτό το σενάριο.
Είναι γνωστές οι επιφυλάξεις σας για το σχέδιο επενδύσεων μέσω πολιτογράφησης. Τι είναι εκείνο που σας προβληματίζει περισσότερο;
Τα σχέδια αυτά έχουν ημερομηνία λήξης. Είτε λόγω της φύσης τους είτε νωρίτερα λόγω παρεμβάσεων από τρίτους. Αυτά είχαν αναφερθεί πριν ένα χρόνο με στόχο να ληφθεί υπόψη στους πολιτικούς σχεδιασμούς. Είναι στα πλαίσια αυτού που προαναφέρθηκε, η σημασία του να αναγνωρίζονται οι κίνδυνοι και να γίνονται οι προγραμματισμοί έγκαιρα, «τι θα γίνει εάν τερματιστεί το σχέδιο;». Σίγουρα το σχέδιο είχε και έχει οφέλη. Βοήθησε στην έξοδο από την κρίση, πρόσφερε θέσεις εργασίας, διέσωσε εταιρείες στου κατασκευαστικού τομέα και ενίσχυσε τα κρατικά έσοδα. Κανένας δεν θα είχε αντιρρήσεις στα πρώτα του στάδια. Όμως όσο επεκτείνεται και συνεχίζεται τόσο αυξάνονται οι παράπλευρες επιπτώσεις. Επίσης ένας απρόσμενος τερματισμός ενδεχόμενος να φέρει ένα νέο σοκ. Αυτό που αποκαλείται «Ολλανδική Ασθένεια». Η αυξημένη δραστηριότητα σε ένα τομέα επηρεάζει αρνητικά – αυξάνει το κόστος λειτουργίας και μειώνει την ανταγωνιστικότητα – άλλων τομέων ή ακόμη τους σκοτώνει. Αν τερματιστεί ή περιοριστεί σημαντικά η νέα δραστηριότητα χωρίς να ανακάμψουν οι άλλοι τομείς που είχαν επηρεαστεί αρνητικά τότε θα υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις. Εδώ θα επαναλάβω το ψηλό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος, που περιορίζουν σημαντικά τον βαθμό ικανότητας αντιμετώπισης τέτοιων κρίσεων. Δεν υπάρχουν ακριβείς αριθμοί π.χ. στις πόσες πωλήσεις ή σε πόσο χρονικό διάστημα θα προκληθεί το πρόβλημα. Η οικονομία είναι πολύ πιο περίπλοκη, έχει να κάνει με τις αντιδράσεις τρίτων, υπάρχουν παράγοντες που δεν είναι αντιληπτοί ή δεν μετρούνται εύκολα και άρα ευθύνη όλων είναι να περιορίζουν τους κινδύνους και να προετοιμάζονται σε περίπτωση πραγματοποίησης τους. Όσο περισσότερο προχωρεί και διευρύνεται το σχέδιο τόσο αυξάνεται η εξάρτηση της οικονομίας σε αυτό και μαζί οι κίνδυνοι.
Γραφειοκρατία, ισοπεδωτικό σύστημα αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων, ανυπαρξία κινήτρων για αύξηση της αποδοτικότητας, υπηρεσίες χαμηλής ποιότητας προς τον πολίτη. Πώς διορθώνονται αυτές οι στρεβλώσεις;
Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Σε κάποιες περιπτώσεις οι αλλαγές και οι μεταρρυθμίσεις μπορούν να γίνουν αργά χωρίς να είναι ιδιαίτερα αντιληπτές αλλά με κόστος λόγω της καθυστέρησης και σε άλλες άμεσα αλλά με κίνδυνο αποσταθεροποίησης. Η περίοδος του Μνημονίου αποτέλεσε μια ευκαιρία αλλά δυστυχώς χάθηκε. Η πραγματοποίηση σημαντικών πλεονασμάτων, οι ψηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης και η μείωση της ανεργίας, επίσης δημιουργούν συνθήκες κατάλληλες για την προώθηση μεταρρυθμίσεων. Σε τέτοιες περιόδους μια κοινωνία είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσει τις αρνητικές επιπτώσεις από μια μεταρρύθμιση απ΄ ότι εν μέσω κρίσης. Δυστυχώς όμως λόγω των πλεονασμάτων δημιουργούνται συνθήκες νέων διεκδικήσεων και μείωσης των πολιτικών αντιστάσεων. Φαίνεται τελικά ότι επικρατεί το δεύτερο. Αν δεν αντιληφθούν όλοι ότι οι μεταρρυθμίσεις δεν γίνονται για να «αποκοπούν 50 ευρώ από το μισθό του δημόσιου υπαλλήλου» ή για να «χάσει ένα μονοπωλιακό δρομολόγιο ένας οδηγός ταξί», αλλά για να έχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης οι επόμενες γενιές τότε δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι ουσιαστικό. Δυστυχώς οι επόμενες γενιές διαχρονικά δεν εκπροσωπούνται επαρκώς στις οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις.
H παιδεία είναι επίσης ένας χώρος όπου έχουμε ψηλές δαπάνες αλλά απογοητευτικά αποτελέσματα. Πώς αντιμετωπίζεται αυτό το πρόβλημα;
Ισχύει το τι έχει αναφερθεί στην προηγούμενη ερώτηση. Επιπρόσθετα στο δημόσιο διάλογο η παιδεία έχει ταυτιστεί με τους μισθούς και τους αριθμούς των εκπαιδευτικών, όπως η υγεία με τους μισθούς και τους αριθμούς των επαγγελματιών του τομέα, όπως και στη δικαιοσύνη… παντού. Όλοι έχουμε αυτή την τάση. Σε κάποιο βαθμό, μέχρι σε ένα σημείο οι απολαβές και οι αριθμοί έχουν σημασία. Μετά όμως φαίνεται αυτή η προσέγγιση να φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα. Αυτό ακριβώς καταγράφεται σε όλους αυτούς τους βασικούς τομείς. Για χρόνια αυξάνονταν οι απολαβές και οι αριθμοί. Αυτό μετέφερε πόρους και σημασία από άλλους σημαντικούς παράγοντες όπως π.χ. την αγορά εξοπλισμού, την πραγματοποίηση έρευνας και εκπαιδευτικών σεμιναρίων κλπ. Το αποτέλεσμα ήταν να αυξάνεται διαχρονικά το κόστος αλλά να μειώνεται το επίπεδο των υπηρεσιών. Δυστυχώς όμως για ακόμη μια φορά το ευνοϊκό οικονομικό περιβάλλον αντί να οδηγήσει σε μεταρρυθμίσεις φαίνεται να καταλήγει στις παλιές πρακτικές. Στον τομέα των μεταρρυθμίσεων προσωπικά δεν μπορώ να πω είμαι αισιόδοξος, αλλά θα συνεχίζουμε να πιέζουμε προς αυτή την κατεύθυνση.
