Πώς η Μόσχα ασκεί πιέσεις για επαναπατρισμό ρωσικών επενδύσεων
Ρωτώντας τον μέσο πολίτη για τις σχέσεις Κύπρου – Ρωσίας, η πιθανότερη απάντηση που θα λάβει κανείς, αφορά την ιστορικότητα και το πόσο στενές είναι. Αρκετές χιλιάδες Ρώσων έχουν επιλέξει την Κύπρο άλλωστε ως προορισμό διακοπών, μόνιμης διαμονής και κυρίως επενδύσεων. Αυτή την τελευταία κατηγορία, φαίνεται πως έχει βάλει στο μάτι η Μόσχα, η οποία εδώ και αρκετό καιρό έχει κάνει σαφές πως στοχεύει στον επαναπατρισμό των ρωσικών κεφαλαίων.
Οι οικονομική και πολιτική αστάθεια των πρώτων χρόνων μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, έδειχναν ως μάλλον συνετή την επιλογή για Ρώσους επιχειρηματίες, είτε να μετεγκατασταθούν στο εξωτερικό, είτε έστω να ιδρύσουν επενδυτικές εταιρείες εκτός της χώρας, προσπαθώντας να διασφαλίσουν τα χρήματά τους. Από τότε όμως, πολλά άλλαξαν και σίγουρα η ικανότητα την Ρωσίας να επιβάλλει τους όρους της, είναι μεταξύ αυτών.
Το 2020, η χρονιά της covid-19 επεφύλασσε ενδιαφέρουσες εξελίξεις στις σχέσεις Κύπρου – Ρωσίας, πρωτίστως στο οικονομικό κομμάτι, οι οποίες διέλαθαν της προσοχής μας, λόγω της ταχύτητας των εξελίξεων της πανδημίας. Πολλοί πιθανώς να διάβασαν έναν τίτλο για τη νέα συμφωνία αποφυγής διπλής φορολογίας μεταξύ των δύο χωρών. Αυτό που λίγο όμως απασχόλησε είναι το περιεχόμενό της, αλλά και άλλες μορφές διμερών συμφωνιών που εν τη απουσία τους, καθορίζουν πλέον ένα δυσμενές πλαίσιο για τους Ρώσους που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο.
Συμφωνίες στα μέτρα της Μόσχας
Με μια ασφαλή απόσταση χρόνου σχεδόν ενός έτους πια, είναι σήμερα πιο εύκολο να καταλάβουμε τι επεδίωξε η Μόσχα μέσα από τη διαδικασία διαπραγμάτευσης της νέας συμφωνίας. Από τον Αύγουστο του 2020 άλλωστε ο Ρώσος υπουργός Οικονομικών έκανε λόγο για «απόλυτη συμφωνία της κυπριακής αποστολής με τη ρωσική πλευρά», δίνοντας τον τόνο. Η νέα αυτή συμφωνία προβλέπει αύξηση του φόρου επί μερισμάτων και τόκων των ρωσικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο στο 15%. Κάτι που ικανοποιεί σε μεγάλο βαθμό την επιθυμία της Ρωσίας να καταστήσει λιγότερο ευνοϊκό το περιβάλλον του εξωτερικού για τις ρωσικές επιχειρήσεις.
Η Κύπρος εξάλλου δεν αποτελεί εξαίρεση. Ανάλογες συμβάσεις που θα δυσχεραίνουν τη δραστηριοποίηση ρωσικών εταιρειών στο εξωτερικό επιδιώκει η Μόσχα και με σειρά χωρών όπως το Λουξεμβούργο, η Μάλτα, η Ολλανδία ή η Ελβετία. Εντούτοις, αρκετές από αυτές δεν έχουν δείξει την ίδια προθυμία να συνταχθούν με τη βούληση της Μόσχας, όπως έπραξε η κυπριακή πλευρά. Είτε λόγω ισχυρότερης διαπραγματευτικής θέσης, είτε λόγω αναβαθμισμένου πολιτικού ρόλου σε διεθνές επίπεδο, αρκετές χώρες αποφεύγουν ή καθυστερούν να τροποποιήσουν τις ανάλογες συμβάσεις αυξάνοντας τη φορολογία.
Υπό πίεση οι ρωσικές επιχειρήσεις στην Κύπρο
Πέρα από τους δυσμενέστερους όρους που ισχύουν μετά την υπογραφή της σύμβασης αποφυγής διπλής φορολογίας, οι ρωσικές επιχειρήσεις στην Κύπρο έχουν να αντιμετωπίσουν και την έλλειψη μίας διμερούς επενδυτικής συμφωνίας (Bilateral Investment Treaty, όπως διεθνώς λέγονται), που να περιλαμβάνει αμοιβαία συμφωνημένα μέτρα για την προστασία των επενδύσεων ανάμεσά στις δύο χώρες, όπως φορολογικές και δικονομικές πρόνοιες, μηχανισμούς επίλυσης διαφορών κτλ.. Κύπρος και Ρωσία είχαν φτάσει κοντά στην επίτευξη συμφωνίας το μακρινό 1997, όταν είχε υπογραφεί μία διμερής ΒΙΤ, η οποία, ωστόσο, ουδέποτε επικυρώθηκε από τη Μόσχα, με αποτέλεσμα να μείνει στα χαρτιά. Επιχειρηματικοί κύκλοι ωστόσο επισημαίνουν ότι θα όφειλε έκτοτε η χώρα μας να μεριμνήσει για μια νέα ΒΙΤ, πρωτίστως μετά την αλλαγή προς το δυσμενέστερο για τη χώρα μας των όρων της συμφωνίας αποφυγής διπλής φορολογίας.
Οι λόγοι πίσω από τη μη εφαρμογή μίας επενδυτικής συμφωνίας εστιάζουν κυρίως στην πολιτική που προωθεί το Κρεμλίνο τα τελευταία χρόνια για επαναπατρισμό των ρωσικών κεφαλαίων που επενδύθηκαν εκτός χώρας τις τελευταίες δεκαετίες. Παρέχοντας φορολογικά κίνητρα για επενδύσεις στο εσωτερικό της χώρας και ταυτόχρονα αντικίνητρα –όπως αύξηση του φόρου στις επικαιροποιημένες συμφωνίες αποφυγής διπλής φορολόγησης- οι επιχειρηματίες αναγκάζονται να σκεφτούν τον δρόμο της επιστροφής στη Ρωσία.
Σε αυτό συμβάλλουν και τα προβλήματα που προκύπτουν ελλείψει μιας ΒΙΤ για όλο και περισσότερους επιχειρηματίες με παρουσία στην Κύπρο. Το παράδειγμα του Sergey Petrov, του ιδιοκτήτη της μεγαλύτερης αντιπροσωπείας αυτοκινήτων στη Ρωσία, έγινε είδηση σε μεγάλα διεθνή Μέσα, όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με κατηγορίες επειδή μετέφερε χρήματα από μία εκ των εταιρειών του στη Ρωσία, προς μία επίσης δική του εταιρεία στην Κύπρο. Αυτό δεν θα συνέβαινε εάν υπήρχε σε ισχύ μια BIT που θα διασφάλιζε τη μεταφορά εταιρικών κεφαλαίων. Σε ένα λιγότερο γνωστό αλλά παρόμοιο παράδειγμα, οι Vladimir Stolyarenko και Alexander Bondarenko, που δραστηριοποιούνται στον χώρο των υδρογονανθράκων στη Σιβηρία, βρέθηκαν επίσης στο στόχαστρο των ρωσικών Αρχών έχοντας μια εταιρεία χαρτοφυλακίου άμεσων επενδύσεων στην Κύπρο, με τεράστιες επενδύσεις στη Ρωσία. Και στις δύο περιπτώσεις είναι ορατό το ρωσικό modus operandi για να πειστούν οι Ρώσοι επιχειρηματίες να αποσυρθούν από το εξωτερικό. Καθώς δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή μία διμερής συμφωνία προστασίας επενδύσεων μεταξύ Κύπρου-Ρωσίας, ολοένα και περισσότεροι επιχειρηματίες θα τίθενται στο στόχαστρο του ρωσικού κράτους, τακτική του οποίου είναι η άσκηση πίεσης σε επιχειρηματίες που δεν είναι φιλικά προσκείμενοι στην κυβέρνηση, για τον έλεγχο των επιχειρήσεών τους.
Προτροπή και από ΗΕ
Επιχειρηματικοί κύκλοι επισημαίνουν την ανάγκη ανάληψης πρωτοβουλίας για τη σύναψη μίας σύγχρονης διμερούς συμφωνίας προστασίας των επενδύσεων μεταξύ Κύπρου και Ρωσίας το συντομότερο δυνατόν, δεδομένου ότι όσο περνά ο χρόνος και οι επιχειρηματίες με έδρα την Κύπρο παραμένουν εκτεθειμένοι στη βούληση των ρωσικών Αρχών, τόσο θα δυσχεραίνει το επενδυτικό περιβάλλον της Κύπρου. Την ανάγκη να εκσυγχρονιστούν οι διμερείς επενδυτικές συμφωνίες έχει εξάλλου επισημάνει και η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη, στη βάση των σύγχρονων εξελίξεων στο τεχνολογικό, φορολογικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Αρκετές χώρες άδραξαν την ευκαιρία να αναθεωρήσουν τις ΒΙΤ τους, εισάγοντας πρόνοιες για τη βιώσιμη ανάπτυξη, την προστασία επενδύσεων και επενδυτών, καθώς και δικλείδες για την επίλυση τυχόν διαφορών μεταξύ των συμβαλλομένων μερών. Κάπως έτσι, το Μαρόκο για παράδειγμα, παρότι παρέχει λιγότερο ευνοϊκές συνθήκες σε σχέση με την Κύπρο, επιδιώκει να εξελιχθεί σε μία από τις κορυφαίες χώρες της Μεσογείου, ως προς την προσέλκυση Άμεσων Ξένων Επενδύσεων. Η Κύπρος αναμφίβολα δεν αποτελεί πλέον τη μοναδική, ή πρώτη επιλογή για επενδυτές του εξωτερικού – ιδίως της Ρωσίας. Εάν όμως δεν προσαρμοστεί στις σύγχρονες ανάγκες, προστατεύοντας και δίνοντας κίνητρα σε επενδύσεις και επενδυτές, είναι πιθανό να βρεθεί πίσω από άλλες χώρες της περιοχής που εμφανίζονται πολύ πιο δραστήριες.
Του Nicholas Anderson
