Η νέα κρίση που έχει ξεσπάσει μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς (Ισλαμικό Αντιστασιακό Κίνημα) αποτελεί επανάληψη του παρελθόντος όπως το έχουμε γνωρίσει μετά την κατάρρευση της ειρηνευτικής διαδικασίας το 2000.
Του Χρήστου Ιακώβου
Σύμβουλος του Προέδρου της ΕΔΕΚ για το Κυπριακό και Υποψήφιος Βουλευτής στη Λεμεσό
Κάθε φορά υπάρχει ένα επίμαχο θέμα στο επίκεντρο της βίαιης σύγκρουσης. Σήμερα αυτό που προκάλεσε την έκρηξη της βίας είναι: α) η αναβολή των εκλογών στις παλαιστινιακές περιοχές από τον πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς, ο οποίος είναι ηγέτης της Φάταχ και ελέγχει την Δυτική Όχθη, επικαλούμενος την ρευστή κατάσταση που έχει δημιουργηθεί στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, και β) οι κινήσεις των Ισραηλινών στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, μετά την αναγνώριση την προσάρτηση της πόλης από τις ΗΠΑ το 2017. Η Χαμάς, η οποία ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας, θέλει εκλογές προκειμένου να αποκτήσει τον απόλυτο έλεγχο και στις δύο παλαιστινιακές περιοχές. Με την κρίση αυτή, η Χαμάς προσπαθεί να απομονώσει τον Μαχμούντ Αμπάς και να στρέψει τους διεθνείς προβολείς εκ νέου στο ξεχασμένο Παλαιστινιακό Ζήτημα, σε μία εποχή που ο ισραηλινός πρωθυπουργός δέχεται εσωτερική αμφισβήτηση και το Ισραήλ εξέρχεται βαθύτατα διχασμένο από τις πρόσφατες εκλογές.
Η νέα αυτή κρίση στο αναδεικνύει κενά και παραλείψεις που άφησαν πίσω τουςσε βάθος χρόνου οι προσπάθειες επίλυσης του προβλήματος, τα οποία προσφέρεται για την εξαγωγή χρησίμων συμπερασμάτων για το Κυπριακό. Αυτό κρίνεται αναγκαίο γιατί διάφορες πτυχές της μακράς αραβοϊσραηλινής διένεξης για τον έλεγχο της Παλαιστίνης έχουν μεγάλες ομοιότητες με αντίστοιχες πτυχές του Κυπριακού.
Η ισραηλο-παλαιστινιακή ειρηνευτική συμφωνία του Όσλο (1993) εισήγαγε διπλωματικώς, για πρώτη φορά στην ιστορία του παλαιστινιακού ζητήματος, την πολιτική βούληση για αμοιβαία αναγνώριση των δύο εθνικών κινημάτων, καθώς επίσης και την προθυμία τους να επιλυθεί το ζήτημα με πολιτικά μέσα. Παρά την τότε διάχυτη αισιοδοξία για έναρξη μίας νέας εποχής στη Μέση Ανατολή, λίγα χρόνια αργότερα έχει εκδοθεί το πιστοποιητικό θανάτου της πολυδιαφημισμένης Συμφωνίας.
Με τη Συμφωνία του Όσλο έγινε ευρέως γνωστός ο όρος «εποικοδομητική ασάφεια» (constructive ambiguity), τον οποίο πρωτοχρησιμοποίησε ο Χένρι Κίσσινγκερ τη δεκαετία του 1970, για να εξηγήσει τα μεταβατικά στάδια στην επίλυση διεθνών διενέξεων. Με τη Συμφωνία του Όσλο επιχειρήθηκε να δημιουργηθεί από τον ΟΗΕ στη διεθνή διπλωματία ένα υπόδειγμα για την επίλυση συγκρούσεων, μέσω ενός μεταβατικού σταδίου, σύμφωνα με το οποίο τα ευαίσθητα θέματα (κυρίως αυτά που σχετίζονται με την ασφάλεια) θα καλύπτονται από επικοδομητική ασάφεια και θα επιλύονται σταδιακά στο μέλλον. Παρόμοιο μοντέλο επιχειρήθηκε να εφαρμοστεί και στην Κύπρο το 2004, με το σχέδιο Ανάν.
Τι πήγε, όμως, λάθος και το Όσλο άλλαξε άρδην το τοπίο στο Παλαιστινιακό; Η απάντηση θα πρέπει να αναζητηθεί τόσο στην ουσία της συμφωνίας όσο και στον τρόπο που εφαρμόστηκε. Το Όσλο δημιουργούσε ένα μεταβατικό στάδιο πέντε ετών μέσα στο οποίο θα εγκαθίστατο μία Παλαιστινιακή Αυτοδιοίκηση, η οποία θα διαπραγματευόταν μία τελική συμφωνία σχετικά με τη δημιουργία ανεξαρτήτου παλαιστινιακού κράτους. Σήμερα γίνεται ξεκάθαρο ότι δεν επήλθε από την αρχή το ελάχιστο της αμοιβαίας κατανόησης των κεφαλαίων που άφηνε ανοικτά το Όσλο, δηλαδή εκείνα που αφορούσαν τα Ιεροσόλυμα, τους πρόσφυγες, τους εποίκους και το εδαφικό. Τα κεφάλαια αυτά είναι άμεσα συνδεδεμένα με τις παραστάσεις που έχουν αμφότερες πλευρές για το περιβάλλον ασφαλείας μετά τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους. Αυτό δημιούργησε μία μόνιμη εντύπωση ότι στο τέλος το Ισραήλ θα έδιδε και οι Παλαιστίνιοι θα έπαιρναν. Αυτό με τη σειρά του κατέστησε αυτούς που υπέγραψαν τη συμφωνία του Όσλο, εκ μέρους του Ισραήλ, επιρρεπείς σε κατηγορίες από τους διαφωνούντες ότι ξεπουλούσαν τις νίκες του Ισραήλ στους αραβο-ισραηλινούς πολέμους, καλλιεργώντας ένα πλαίσιο υπόσκαψης των κυβερνήσεων όταν θα διαπραγματεύοντο θέματα ουσίας με τους Παλαιστινίους. Αποκορύφωμα αυτής της νοοτροπίας που κυριάρχησε σε μερικούς κύκλους εντός της ισραηλινής συμφωνίας ήταν η δολοφονία το 1995 του αρχιτέκτονα της ειρηνευτικής συμφωνίας και τότε πρωθυπουργού, Γίτζχακ Ράμπιν. Η δολοφονία εκείνη απεδείχθη μοιραία και στρατηγικής σημασίας για την ανατροπή της ειρηνευτικής διαδικασίας. Έκτοτε η ισχυρή πολιτική ομάδα που στήριξε την ειρηνευτική συμφωνία του Όσλο όχι μόνο δεν ανέκαμψε αλλά ακολούθησε μία πορεία ραγδαίας και εντυπωσιακής απαξίωσης.
Στην πορεία, τόσο η ισραηλινή πολιτική ηγεσία όσο και ο Αραφάτ πίστευαν ότι εξήντλησαν όλα εκείνα τα περιθώρια υποχωρήσεων για την προσέγγιση μίας συμφωνίας, επικαλούμενοι ερμηνείες πίσω από την εποικοδομητική ασάφεια. Στο τέλος, καμία πλευρά δεν θεωρούσε το Όσλο ως δεσμευτικό, καταστρέφοντας την ψυχολογική δυναμική για μια τελική συμφωνία.
Επιπλέον, η Συμφωνία δεν συγκέντρωσε εξ αρχής μεγάλη υποστήριξη από αμφοτέρους τους λαούς, με αποτέλεσμα να μην εξασφαλίσει νομιμότητα. Στο Ισραήλ, αυτή η τάση εξεφράσθη με τη δολοφονία του Γίτζχακ Ράμπιν το 1995, η οποία τελικά αποδείχθηκε στρατηγικής σημασίας, ενώ στην παλαιστινιακή πλευρά εξεδηλώθη με τη σταδιακή ενίσχυση της Χαμάς, η οποία ήταν εναντίον της Συμφωνίας του Όσλο.
Η παλαιστινιακή πλευρά παρεβίασε τη Συμφωνία σε τακτικό επίπεδο. Ο Αραφάτ κάτω από τον μανδύα της δημιουργίας παλαιστινιακής αστυνομίας προσπάθησε να δημιουργήσει ένα μικρό στρατό και πολλές φορές αρνήθηκε να πάρει αποφασιστικά μέτρα κατά της τρομοκρατικής δράσης της Χαμάς. Το Ισραήλ παρεβίασε τη συμφωνία σε στρατηγικό επίπεδο. Οι κυβερνήσεις συνέχισαν να εκλαμβάνουν τις παλαιστινιακές περιοχές ως έδαφος υπό κατοχή, χρησιμοποιώντας κατά καιρούς το κλείσιμο των περιοχών ως μοχλό εκβιασμού. Επίσης, μετά τη Συμφωνία το Ισραήλ δεν εκκένωσε αλλά ούτε σταμάτησε το κτίσιμο νέων εποικισμών στις παλαιστινιακές περιοχές, γεγονός που έδιδε μονίμως την εντύπωση στους Παλαιστινίους ότι η ειρηνευτική συμφωνία ήταν μία απάτη.
Τελικώς, το Όσλο δεν δρομολόγησε επίλυση της σύγκρουσης αλλά αναδόμησε τη σύγκρουση και την έθεσε σε άλλη βάση, απλά ήταν θέμα χρόνου πότε η βία θα επανερχόταν στην επιφάνεια. Η συμφωνία του Όσλο αποτελεί σήμερα ένα παράδειγμα αποτυχημένης διπλωματίας, ιδιαιτέρως στην πτυχή της ασφάλειας, που θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στις μελλοντικές προσπάθειες επίλυσης διαφορών, συμπεριλαμβανομένου και του Κυπριακού.
